Argumentu-harremana
/
eremu-harremana
:
izenondo
erreferentzialen
euskal
ordainen
bila
.
Ezaguna
da
izenondo
erreferentzialek
sekulako
arazoak
sortzen
dizkietela
edozein
testu
euskaratu
behar
duten
itzultzaileei
.
Askotan
jarri
da
agerian
hainbat
bide
erabili
behar
direla
inguruko
hizkuntzen
izenondo
erreferentzialen
euskal
ordainak
lortzeko
(
Ensunza
,
1989
;
Loinaz
,
1995
)
baina
edonola
,
idazle
/
itzultzailearen
zuhurtasunaren
,
intuizio
onaren
edota
estetika-zentzuaren
azpian
uzten
da
neurri
handian
kasu
bakoitzean
erabili
behar
den
baliabidearen
aukeraketa
.
Izenondo
erreferentzialak
izenetatik
eratorritakoak
izaten
dira
beti
baina
askotan
,
jatorria
eta
izaera
erreferentziala
nahasi
eta
zaku
berean
sartzen
dira
erabat
predikatiboak
diren
izenondoak
,
zalantzarik
gabe
erreferentzial
hutsak
diren
izenondoekin
.
Ingeleserako
Levi-k
(
1978
)
garbi
utzi
du
izenetik
eratorriak
diren
baina
ezaugarri
semantiko
eta
sintaktiko
desberdinak
dituzten
bi
izenondo-mota
bereizteko
beharra
:
'
nominal
nonpredicating
adjectives
'
eta
'
denominal
adjectives
'
;
azkenekoak
-
y
,
-
fill
eta
-
ous
bezalako
atzizkien
bidez
eratorritakoak
dira
eta
haien
gramatika-kategoria
ezezik
,
haien
predikatuizaera
ere
jasoko
lukete
atzizkitik
.
'
Nominal
nonpredicating
adjectives
'
sailean
sartuko
liratekeenak
berriz
,
kategoriaz
izenondoak
izanik
ere
,
izenen
antzeko
jokaera
sintaktikoa
izango
lukete
:
linguistic
difficulties
/
language
difficulties
.
Gaztelaniaren
kasuan
Bosque-k
(
1989
)
defenditu
duen
bezala
,
badira
izenondo
erreferentzialak
nekez
ematen
dituzten
atzizki
izenondo-sortzaileak
(
-
esco
,
-
oso
,
-
ino
)
eta
izenondo
erreferentzialak
eman
ohi
dituztenak
(
-
al
,
-
ar
,
-
ario
,
-
ico
)
.
Frantsesez
ere
atzizki
desberdinak
erabili
ohi
dira
izenondo
erreferentzialak
eta
predikatiboak
sortzeko
eta
ondorioz
,
familial-familier
eta
infantilinfantin
bezalako
bikoteak
dituzte
.
Edonola
,
benetan
erreferentzialak
diren
izenondoen
artean
ere
,
modifikatzen
duten
izenarekin
duten
harremanagatik
(
Bosque
,
1989
;
1992
;
Bosque
eta
Picallo
,
1994
)
,
bi
mota
bereiz
daitezke
:
alde
batetik
modifikatzen
duten
izena
ekintza
-
edo
ondorio-izena
denean
,
askotan
gertatzen
da
izenondo
erreferentziala
izen
horren
argumentua
izatea
.
Adibidez
,
decisión
presidencial
ezinbestean
izango
da
presidenteak
erabakitakoa
eta
extracción
dental
hortz
edo
hagin
baten
ateratzearen
ekintza
.
Bistan
da
azken
kasuan
dental
izenondoa
extraer
aditzaren
osagarri
zuzenaren
parekoa
dela
eta
euskaraz
izen
elkartu
sintetikoak
hautagai
bikainak
direla
hauetarako
(
hortz-ateratzea
)
.
Decisión
presidencial
ostera
,
nekez
egingo
dugu
presidente-erabaki
eta
presidentearen
erabaki
aukeratuko
dugu
ia
zalantzarik
gabe
.
Zein
da
desberdintasun
honen
arrazoia
,
izen
elkartuaren
mugatzailearen
'
subjektutasuna
'
ala
elementu
horren
'
mugatutasuna
'
?
Bestetik
,
izenondo
erreferentzialek
modifikatzen
dutena
(
argurmentu-egiturarik
gabeko
objektu
-
)
izena
denean
,
izenaren
eta
izenondoaren
arteko
harremana
ezin
aurresan
daiteke
;
hiztegigileek
-
ri
dagokion
perifrasiaren
bidez
definitzen
duten
esparru-harremana
edo
jabego-harremana
dugu
orduan
.
Adibidez
,
hilo
dental
hortzak
garbitzeko
erabiltzen
den
haria
da
eta
euskaraz
,
hortzetako
haria
nahiago
genuke
seguruenik
hortz-haria
baino
.
Azkenik
,
fonetikaren
esparruan
erabiltzen
den
consonante
dental
multzorako
kontsonante
horzkaria
erabiltzen
da
eta
ez
hortz-kontsonante
.
Laburbilduz
,
unibertsala
da
izenen
eta
haien
modifikatzaileen
artean
egon
daitezkeen
harremanen
sailkapena
:
predikatu-izaera
duten
modifikatzaileak
alde
batetik
eta
izaera
erreferentziala
duten
modifikatzaileak
bestetik
.
Gainera
,
azken
multzo
honen
barruan
izenaren
argumentuak
diren
modifikatzaileak
eta
izenarekin
jabego
-
edo
eremu-harremana
dutenak
daude
.
Harreman
horiek
gramatika-kategoria
desberdinen
bidez
adieraz
daitezke
hizkuntza
batean
eta
beste
batean
:
izenondoen
bidez
,
preposizio
-
edo
posposizio-sintagmen
bidez
,
izen
elkartuen
bidez
e.a.
Esate
baterako
,
ingeleseko
marginal
adjektiboak
erabilera
erreferentziala
eta
predikatiboa
ditu
hurrenez
hurren
marginal
note
eta
marginal
case
multzoetan
;
gaztelaniaz
berriz
,
erabilera
erreferentziala
eta
predikatiboa
bereizten
dituzte
,
nota
al
margen
eta
caso
marginal
eginez
.
Euskararako
,
'
Elhuyar
hiztegian
'
albo-ohar
edo
marjinako
ohar
aurki
daiteke
erabilera
erreferentzialerako
baina
bazterreko
kasu
bezalako
adibideak
erabilera
predikatiborako
.
Edonola
,
zenbait
hizkuntzatan
,
deskribaturiko
hiru
esparruak
estaltzen
dituzten
izenondoak
daude
;
Levi-ren
adibideak
gogoraraziko
ditugu
horretarako
:
musical
voice
,
musical
criticism
,
musical
comedy
.
Lan
honetan
,
harreman
unibertsal
horietako
bakoitza
euskaraz
zein
baliabideren
bidez
adieraz
daitekeen
eta
baliabide
bakoitzaren
mugak
(
gaur
egun
behintzat
)
non
egon
daitezkeen
finkatzen
saiatuko
gara
:
Euskal
atzizki
izenondo-sortzaileen
bidez
,
zein
motatako
izenondoak
sor
daitezke
?
Zenbait
izenondo
erreferentzial
izen
elkartuen
bidez
euskara
badaitezke
ere
,
garbi
dago
bide
honek
ez
dituela
izenondo
erreferentzial
guztien
ordainak
eskaintzen
.
Non
dago
muga
?
Predikatu
-
/
ez-predikatu
izaeran
,
argumentu
-
/
eremu
-
/
jabego-harremanean
edo
beste
nonbait
al
datza
gakoa
?
Izenondoaren
jatorrian
dagoen
izenaren
mugatu
/
mugagabe
,
bizidun
/
bizigabe
,
zenbakarri
/
zenbakaitza
bezalako
tasunek
ba
al
dute
nolabaiteko
eraginik
?
Modifikatua
den
izena
ekintza
-
,
ondorio
-
edo
objektu-izena
izateak
ba
al
du
eraginik
ezintasun
horretan
?
Zein
dira
erdal
izenondo
erreferentzial
bat
ezinbestean
mailegatu
behar
izatera
eraman
gaitzaketen
baldintzak
?
Noiz
erabili
ohi
ditugu
euskal
izenlagunak
erdal
izenondoak
ordezkatzeko
?
Lanaren
helburua
laburki
esanda
,
inguruko
hizkuntzen
izenondo
erreferentzialak
euskaratzeko
beharrean
gaudenean
modu
automatiko
samarrean
egiten
lagunduko
ligukeen
sistematizazioa
lortzea
da
.